Tarnowski cmentarz żydowski

Tarnowski cmentarz żydowski, przez mieszkańców zwany kirchołem należy do największych i najciekawszych cmentarzy żydowskich w południowej Polsce. Jest też jedną z najstarszych żydowskich nekropolii, o bogatej historii, z nagrobkami o bardzo interesującej formie. Rozpościera się na obszarze ok. 3,20 ha, otoczony jest murem ceglanym, jedynie od strony południowej (od ul. Słonecznej) posiada ogrodzenie żelazne.
Cmentarz został zdewastowany przez Niemców, a później przez wiele lat był niszczony przez okoliczną chuliganerię. W 1988 r. zawiązał się w Tarnowie Komitet Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej, którego celem jest m.in. opieka nad tym cmentarzem. Był on wtedy zarośnięty czterdziestoletnim lasem, bez ogrodzenia od strony wschodniej i północnej, z powalonymi i zniszczonymi nagrobkami. Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych na cmentarzu wycięto część drzew, krzewy, stary mur naprawiono, uzupełniono ogrodzenie. Z czasem część nagrobków została ustawiona, a budynek pogrzebowy został wyremontowany, prowadzi się bieżące prace pielęgnacyjne przy drzewostanie, od kilku lat jest tu też zatrudniony na stałe dozorca.
Adam Bartosz

Historia symboliki na nagrobkach żydowskich to dzieje zmagania się kamieniarzy z biblijnym zakazem wykonywania podobizn ludzkich (Wj 20;4 i Pwt 4;16-18), oraz ich zdolności do metafory. Spacer po żydowskim cmentarzu uzmysłowi nam, że stylistyka nie tylko ornamentyki, ale całych nagrobków, to rezultat przemian mentalnych dokonujących się w umysłach Żydów. Podziwiając najstarsze, bardzo ubogie w ornamentykę (bądź jej zupełnie pozbawione) nagrobki z inskrypcją w języku hebrajskim oraz te dwudziestowieczne, bogato zdobione, uczynione często z marmuru, zawierające teksty nie tylko w języku hebrajskim, ale polskim czy niemieckim, uzmysławiamy sobie koleje rozwoju myśli i idei panujących w żydowskim Tarnowie. (...)
W Tarnowie do chwili obecnej zachowało się około czterech tysięcy nagrobków, prezentują one najróżniejszy stan zachowania. Najbardziej zniszczone są oczywiście te najstarsze, wykonane z piaskowca, dla którego kwaśne deszcze nie są szczególnie łaskawe. Niestety i nagrobki marmurowe stały się w większości ofiarami nazistowskiego szaleństwa, a po wojnie stając się łakomym kąskiem dla złodziei, uległy dalszej dewastacji.
Symbolika żydowskich nagrobków ma na ogół ścisły związek z treścią zawartą w umieszczonym na nagrobku tekście. W pełni jednak staje się ona czytelna dopiero po odczytaniu całości treści. Zdając sobie sprawę z trudności w opanowaniu języka Żydów, a chcąc jednocześnie uatrakcyjnić podróż po jednej z największych nekropolii żydowskich, proponujemy zapoznanie się z najczęściej spotykanymi na nagrobkach żydowskich symbolami.
Znajomość ich interpretacji pozwoli przynajmniej częściowo „odczytać“ zawarte w symbolice treści odnoszące się do pozycji, cech, profesji, płci czy imienia zmarłego, a także pewnych okoliczności związanych z życiem i śmiercią pochowanej osoby..
Janusz Kozioł